Ҳар бир жамиятнинг тараққиёти ва барқарорлиги илмли, онгли ва фаол шахсларга боғлиқ. Исломда илмга катта аҳамият берилган бўлиб, мусулмон киши жамиятга фойдали, адолатли ва маърифатли инсон бўлиши керак. Зиёли мусулмон фақат илмли бўлиб қолмай, балки ўз билими ва тажрибасини одамлар манфаати учун ишлата оладиган шахсдир.

Ислом ва илм: Зиёлиликнинг асоси

Қуръон илмга буюрган биринчи китобдир. Аллоҳ инсонга фикрлаш, ўрганиш ва илм орқали тараққиётга эришиш имкониятини берди.

Биринчи нозил қилинган оятда Аллоҳ:

"Ўқи! Яратган Роббинг номи билан ўқи!" (Алақ, 1) деб буюради. Бу оят инсон ҳаётида илм ва маърифат нақадар муҳим эканини кўрсатади.

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам эса шундай деганлар:

"Илм талаб қилиш ҳар бир мусулмонга фарздир." (Ибн Можа)

Бу ҳадисдан кўриниб турибдики, илм олиш – Исломда ҳар бир киши учун масъулиятдир. Илмли мусулмон жамиятни нурли йўлга бошлайди ва одамларнинг ҳаётини яхшилашга ҳисса қўшади.

Зиёли мусулмон қандай бўлиши керак?

Зиёли инсон нафақат билимли, балки ўз билимини амалга татбиқ эта оладиган шахсдир. Ҳақиқий зиёли мусулмонда қуйидаги хусусиятлар бўлиши керак:

1. Илмли ва онгли бўлиш

Зиёли мусулмон илмли бўлиши керак, лекин бу фақат диний ёки дунёвий илм билан чекланиб қолмайди. У ўз соҳасида етук бўлиши ва жамиятга фойдали билим беришни мақсад қилиши лозим.

Мисол:

Бир олим тиббиётни ўрганиб, беморларга даво топса – у ҳақиқий зиёлидир.

Бир устоз шогирдларига фойдали билим берса – у жамиятни равнақ топтираяпти.

Бир муҳандис кўприк қуриб, одамларнинг ҳаётини осонлаштирса – у ҳам мусулмон жамияти учун фойдали шахс ҳисобланади.

Зиёли мусулмон илм орқали одамларга ёрдам беришга интилган шахс бўлиши керак.

2. Жамиятга фойдали бўлиш

Исломда одамларга ёрдам бериш, жамиятни обод қилиш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар:

"Инсонларнинг энг яхшиси – уларга кўпроқ фойдаси тегганидир." (Табароний)

Яъни, одамларга фойдаси тегадиган инсон ҳақиқий мусулмондир.

Мисол:

Абдуллоҳ ибн Аббос розияллоҳу анҳу илм тарқатиб, кўпчиликка фойда келтирган.

Муҳаммад ал-Хоразмий математика ва алгоритм соҳасидаги кашфиётлари билан илм тараққиётига катта ҳисса қўшган.

Ибн Сино тиббиётни ривожлантириб, бутун дунёга машҳур бўлган.

Бугунги кунда ҳам зиёли мусулмон жамиятга фойдали ихтиролар қилиши, адолатли раҳбар бўлиши ёки илм орқали одамларга ёрдам бериши лозим.

3. Ҳақиқат ва адолатни ҳимоя қилиш

Зиёли инсон ҳеч қачон ҳақиқатни яширмаслиги ва зулмга қарши чиқиши керак.

Қуръонда шундай дейилган:

"Эй иймон келтирганлар! Аллоҳ учун адолатни маҳкам ушлаб гувоҳлик берувчилар бўлинг!" (Моида, 8)

Ҳақиқий зиёли шахс ҳақиқатни гапиришдан қўрқмайди, жамиятда адолатни таъминлашга ҳаракат қилади.

Мисол:

Салоҳиддин Айюбий – адолатли раҳбар бўлиб, мусулмонлар учун улкан хизмат қилган.

Умар ибн Хаттоб розияллоҳу анҳу – ҳақиқат ва адолат билан бошқариб, инсофли раҳбар бўлган.

Бугунги кунда ҳам жамиятда адолатни таъминлаш учун илмли ва онгли кишилар жуда зарур.

4. Тарбия ва ахлоқ масаласида ўрнак бўлиш

Зиёли мусулмон фақат илмли бўлиб қолмасдан, ахлоқий жиҳатдан ҳам ўрнак бўлиши лозим. Чунки ҳақиқий билим фақат маълумотга эга бўлиш эмас, балки ундан тўғри фойдаланишдир.

Расулуллоҳ саллаллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар:

"Мен гўзал хулқларни комил қилиш учун юборилдим." (Аҳмад)

Демак, илм ахлоқ билан биргаликда бўлиши лозим.

Мисол:

Бир муаллим болаларни яхши хулқ ва адолатли бўлишга ўргатса, бу жамиятнинг келажагига таъсир қилади.

Илмли одамлар ёшларга ҳурмат ва инсофни ўргатса, жамият тараққий этади.

Зиёли мусулмон ўз илм ва хулқи билан ёш авлодга ўрнак бўлиши керак.

Зиёли мусулмоннинг жамиятдаги вазифалари

Илмни тарқатиш – Фойдали билимларни ўргатиш ва бошқаларга ёрдам бериш.

Жамиятни ривожлантириш – Инновациялар ва технологиялар орқали одамларга осонлик яратиш.

Ҳақиқат ва адолатни ҳимоя қилиш – Зулм ва ноҳақликка қарши чиқиш.

Тарбия ва ахлоқни ривожлантириш – Яхши хулқ-атвор билан бошқаларга ўрнак бўлиш.

Ёшларга раҳнамолик қилиш – Янги авлодни илмли ва маърифатли қилиш.

Хулоса

Зиёли мусулмон – жамиятнинг равнақ топиши ва адолатли тизим бўлиши учун энг муҳим шахсдир. У нафақат илмли, балки жамиятга фойдали, ҳақиқат ва адолатни ҳимоя қилувчи, яхши хулқли инсон бўлиши керак.

Ислом биздан шундай шахс бўлишни талаб қилади. Шунинг учун ҳар бир мусулмон илм олишга, уни амалда қўллашга ва жамият учун фойдали ишлар қилишга интилиши лозим.

Аллоҳ барчамизни илмли, маърифатли ва жамиятга фойдали мусулмонлардан қилсин!

Исмоилжон Мадаминов

“Мирёқуббой Мирҳакимбой” жоме

 масжиди имом ноиби