Ислом динида ҳайит кунлари Аллоҳнинг бандаларига ато этган улуғ неъматларидан бири ҳисобланади. Рамазон ҳайити, яъни Ийдул-Фитр мусулмонлар учун Аллоҳнинг раҳмати ва инояти намоён бўладиган муқаддас байрамдир. Бу кун мусулмонлар учун хурсандчилик, шукроналик ва ўзаро меҳр-оқибатни мустаҳкамлаш вақти бўлиши керак. Афсуски, баъзан нотўғри тушунчалар туфайли баъзи кишилар ҳайит кунини аза ва мотам билан ўтказишга ҳаракат қиладилар. Шу сабабли, биз ҳайитнинг ҳақиқий моҳиятини тушуниб етишимиз ва уни аза эмас, балки байрам сифатида қарши олишимиз лозим.

---

1. Ийд Рамазон – шукроналик ва мукофот куни

Аллоҳ таоло инсонларни бир умр синовдан ўтказиб, уларнинг сабри, тоқати ва ибодатларига яраша мукофот беради. Рамазон ойи ҳам бундай синовларнинг энг улуғларидан биридир. Ўттиз кун давомида рўза тутган мусулмонлар охирида Аллоҳнинг инояти сифатида ҳайит байрами билан тақдирланадилар.

Абу Ҳурайра розияллоҳу анҳу ривоят қилган ҳадисда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам шундай дедилар: "Рўзадор учун икки хурсандчилик бор: бири ифтор қилганида, иккинчиси Роббисига рўза тутгани учун ажр олганида." (Бухорий, Муслим)

Рамазон ҳайити – бу мусулмонларнинг фидокорона ибодатлари эвазига Аллоҳ таоло томонидан берилган хурсандчилик кунидир. Бу кун қайғуга ботиш, аза тутиш ёки уни мотам куни деб билиш Ислом таълимотларига тўғри келмайди.

---

2. Ҳайитнинг моҳияти – хурсандчилик ва меҳр-оқибат

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳайит кунларини қандай ўтказиш ҳақида аниқ кўрсатмалар берганлар. Саҳобалар ҳам ушбу буйруқларга риоя қилганлар.

Ҳайит куни мусулмонларга қуйидагилар тавсия этилган:

✅ Эрталаб покланиш ва ғусл қилиш

✅ Чиройли ва тоза кийим кийиш

✅ Фитр садақасини бериш

✅ Ийд намозини адо этиш

✅ Бир-бирларини табриклаш ва дуолар қилиш

✅ Оиласи, яқинлари ва муҳтожларга шодлик улашиш

Бу амаллар ҳайит кунининг асл моҳиятини очиб беради – бу кун Аллоҳ таолонинг буюк неъматларидан бири бўлиб, уни шодлик билан ўтказиш фарздир.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳайит кунлари шодланиш ва оилавий меҳр-оқибатни мустаҳкамлашни тарғиб қилганлар. Анас ибн Молик розияллоҳу анҳу ривоят қилади: "Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам Мадинага келганларида одамлар икки кунда ўйин-кулги қилишар эди. У зот:'Бу кунлар қандай кунлар?' деб сўрадилар. Одамлар: 'Биз бу кунларда жоҳилият даврида хурсандланардик', деб жавоб беришди. Шунда Расулуллоҳ айтдилар: 'Аллоҳ сизларга уларнинг ўрнида улардан ҳам яхшироқ кунларни берди – Қурбон ҳайити ва Рамазон ҳайити.'" (Абу Довуд)

Демак, ҳайит мусулмонлар учун Аллоҳ томонидан берилган хурсандчилик куни бўлиб, уни аза билан ўтказиш шариатга зид саналади.

---

3. Ҳайит мотам куни эмас

Айрим одамлар ҳайит кунида ёки унинг яқинида ўз яқинларини йўқотиб, чуқур ғамга ботадилар. Натижада улар ҳайит байрамини аза сифатида қабул қилиб, мотамга айлантирадилар. Лекин Ислом шариатида аза ва мотам қоидалари аниқ белгиланган:

Аза уч кун давом этади (аёл кишининг эри вафот этганда бундан мустасно – у тўрт ой ўн кун аза тутади).

Мусулмонлар ҳайит кунини қайғу билан эмас, дуолар билан ўтказишлари керак.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам айтганлар: "Аллоҳга ва охират кунига ишонган аёл бирор кишининг вафотига уч кундан ортиқ аза тутмасин, фақат эри вафот этган аёл бундан мустасно." (Бухорий, Муслим)

Бу ҳадисдан аён бўладики, яқин кишининг вафоти ҳайит кунини аза қилишга сабаб бўла олмайди. Ҳайит куни марҳумлар учун энг яхши нарса – улар номидан дуолар қилиш, садақа бериш ва яхши амалларни давом эттиришдир.

Шунингдек, Ибн Аббос розияллоҳу анҳу шундай деганлар: "Ҳайит кунида аза тутиш мусулмоннинг хулқига тўғри келмайди. Агар бирор киши ҳайит кунида вафот этса, унга энг яхши нарса – дуо ва садақадир."

Бу далиллар ҳайит кунининг мотам куни эмас, балки дуолар, ибодатлар ва хурсандчилик билан ўтадиган кун эканлигини кўрсатади.

---

4. Ийд Рамазонни қандай ўтказиш керак?

Ҳайитни ўз моҳиятига мос равишда ўтказиш учун қуйидаги амалларни бажариш тавсия этилади:

✔ Ҳайит куни эрталаб ғусл қилиб, чиройли кийим кийиш

✔ Фитр садақасини бериш (бу камбағаллар учун хурсандлик сабабчисидир)

✔ Ийд намозида иштирок этиш

✔ Яқинларни йўқлаб, уларни табриклаш

✔ Етим-есирлар ва муҳтожларга ёрдам бериш

✔ Яхши ниятлар билан Аллоҳга шукр қилиш

Шу тариқа, ҳайит кунини мотамга айлантириш ўрнига, уни ибодат ва хайрли амаллар билан ўтказиш керак.

---

Хулоса

Ийд Рамазон мусулмонлар учун Аллоҳни мусулмонлар учун берган мукофоти бўлиб, уни хурсандчилик ва бир бирларимизни қутлаб гўзал ўтказишимиз керак. Уни аза ёки қайғу билан ўтказиш шариатга зид. Мўмин киши бу куннинг фазилатини англаб, ҳайитни хурсандчилик, ибодат ва дуо билан ўтказиши лозим. Ҳайитнинг асл маъноси – Аллоҳнинг инъомига шукр қилиш ва бутун уммат билан бирга хурсандчилик қилишдир.

Аллоҳ таоло барчамизга ҳайит кунини чинакам қувонч ва ибодат билан ўтказишни насиб қилсин!

Тоҳиржон Абдураҳманов,
Янги Наманган тумани “Абдуллоҳ ибн Масъуд” жоме 
масжиди имом ноиби