Hayotda musulmon kishi uchun eng muhim sifatlardan biri – tavakkuldir. Tavakkul, insonning faqat Allohga ishonib, barcha ishlarini unga havola qilishidir. Har bir musulmon, hayotida Allohga to‘liq ishonib, barcha ishlarida unga suyanishni o‘rganishi kerak. Bunda qushlar misolida tavakkulni ko‘rishimiz mumkin. Hadisda Payg‘ambarimiz sollollohu alayhi vasallam tavakkulni qushlarning harakatidan o‘rganishni tavsiya qilganlar. Ularning ertalab och holda chiqib, kechqurun to‘q holda uylariga qaytishlari, Allohning rizqi va yordamiga ishonib yashashning mukammal namunasi bo‘lib xizmat qiladi. Ushbu maqolada biz tavakkulning mohiyatini, uning ahamiyatini va qushlarning tavakkulini o‘rganishga harakat qilamiz.
Tavakkul arabcha so‘z bo‘lib, "tavakkul" – Allohga to‘liq ishonish, barcha ishlarni Unga tayanib qilish, degan manoni bildiradi. Tavakkul, insonning faqat Allohga ishonib, o‘z ishlarini unga havola qilishini anglatadi. Tavakkul nafaqat qilingan ishlarning natijalariga ishonish, balki bu ishlarni amalga oshirishda Allohning yordamiga, rahmatiga tayanishdir.
Tavakkul, musulmonlarning e’tiqodi va amali bo‘lib, Allohning taqdiriga bo‘lgan ishonchni, unga bo’yin egishni ifodalaydi. Qur’on va hadisda tavakkulning ahamiyati haqida bir nechta oyatlar va hadislar mavjud. Alloh taolo aytadi:
"Kim Allohga tavakkul qilsa, bas unga U zotning o’zi kifoyadir" (At-Taloq surasi 3-oyat).
Tavakkulning mohiyati, musulmonlarni muvaffaqiyatli va baxtli hayotga yo‘llaydi. Tavakkul qilish, Allohning rahmatini va yordamini kutish, hayotdagi barcha sinovlarga sabr bilan yondashish va har qanday holatda ham Allohdan yordam kutishdir.
Payg‘ambarimiz sollollohu alayhi vasallam tavakkulni qushlarning misolida tushuntirib aytadilarki: “Agar siz Allohga haqiqatan ham tavakkul qilsangiz, u holda sizni qushlar kabi rizq bilan ta’minlar edi. Ular tongda och holda chiqib, kechqurun to‘q bo‘lib qaytadilar.” deganlar. (Abu Dovud rivoyati)
Payg’ambarimiz sollollohu alayhi vasallam bu hadisda qushlarning tavakkulini misol qilib keltirganlar. Qushlar, har kuni ertalab och holda chiqib, kechqurun to‘q holda uylariga qaytadilar. Ularning bu harakati, Allohning rizqi va yordamiga to‘liq ishonib yashashni bildiradi. Qushlar, o‘zlarining harakatlarini Allohga ishonib amalga oshiradilar va har bir qadamda Allohning rizqini kutadilar. Ular o‘zlari uchun eng yaxshi ta’minotni, har bir kunning o‘zida topadilar.
Hadisda Payg‘ambarimiz sollollohu alayhi vasallam bu misol orqali bizga tavakkulni qanday amalga oshirishni o‘rgatmoqdalar. Qushlarning tavakkuli, har bir inson uchun o‘rnak bo‘lishi kerak. Qushlar kabi, insonlar ham o‘z ishlarini amalga oshirishda, harakat qilishda Allohning yordamiga ishonishlari va unga tayanishlari kerak.
Tavakkulni Hayotda Amalda tatbiq etish deganda, insonlar, har bir ishni boshlashdan oldin Allohga duolar qilib, Allohdan yordam so‘rashlari kerak. Lekin tavakkul qilish, faqat duolar bilan chegaralanmasligi kerak. Tavakkulni amalga oshirish uchun, insonlar o‘z harakatlarini to‘g‘ri va ixlos bilan qilishlari kerak. Har bir ishda Allohga tayanishlari va natijalarni esa Allohga havola qilishlari zarurdir.
Qushlar Allohga suyanib, har kuni o‘z rizqlarini izlashga chiqadilar, lekin ular ham o‘z harakatlarini amalga oshiradilar. Ular o‘z mehnatlari bilan rizqni izlaydilar, lekin Allohdan umid qiladilar. Shunday qilib, tavakkulni amalga oshirishda ham insonlar o‘z harakatlarini qilishi, mehnat qilishlari, ammo natijalarni Allohga havola qilishlari kerak.
Tavakkulning amaliy tomonlari, sabr va ishonchni talab qiladi. Allohga tavakkul qilgan inson, har qanday holatda ham Unga ishonadi va unga tayanadi. Inson natijadan qat’i nazar, Allohning qadariga rozi bo‘ladi. Bu, bizni hayotdagi barcha sinovlar va qiyinchiliklarga tayyorlaydi. Tavakkul, bizni Allohga bo‘lgan ishonchni mustahkamlaydi va barcha ishlarimizda Unga ishonish va suyanishni o‘rgatadi.
Tavakkul, sabr bilan chambarchas bog‘liqdir. Qushlarning tavakkuli bizga sabrni o‘rganish uchun ajoyib misol bo‘ladi. Qushlar, rizqni topish uchun har kuni sabr qilib, o‘z yo‘lini davom ettiradilar. Ular, har qanday qiyinchiliklarga qarshi tura olishadi, chunki ular Allohning yordamiga to‘liq ishonadilar. Shunday qilib, insonlar ham hayotda duch kelgan qiyinchiliklarga sabr bilan qarashlari, tavakkul qilishlari kerak.
Tavakkul va sabr, bir-birini to‘ldiruvchi tushunchalar. Tavakkul qilgan inson, sabr qilishga tayyor bo‘ladi. Chunki u, Allohning taqdiri va yordamiga ishonadi. Sabr- insonni tashvishlardan, xavotirdan, ruhiy va jismoniy og‘riqlardan himoya qiladi.
Xulosa o’laroq shuni aytishimiz mumkinki, tavakkul – Allohga bo‘lgan to‘liq ishonch va suyanishdir. Qushlarning harakatidan o‘rganadigan bo‘lsak, ular har kuni tavakkul qiladilar, ya’ni o‘z rizqlarini izlaydilar, lekin Allohga ishonib, Unga suyanadilar. Tavakkul qilish, insonni Allohga yaqinlashtiradi, uning yuragida sabr va ishonchni mustahkamlaydi. Har bir musulmon, hayotida tavakkulni amalda qo‘llashga intilishi, har bir ishida Allohning yordamiga tayanib, o‘z mehnatlarini amalga oshirishi kerak.
Shu sababli, "Tavakkulni qushdan o‘rganing" – bu bizga Allohning rizqi va yordamiga bo‘lgan ishonchni kuchaytirish, uning taqdiriga rozi bo‘lish va har bir ishimizni Unga tayanib amalga oshirishga chaqiruvchi go‘zal bir da’vatchidir.
Toshkent Islom Instituti 4- kurs talabasi,
Neʼmatxanov Alixon Akmal oʻgʻli
