Қуръони каримда Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам ҳақларида Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: «(Эй Муҳаммад), Биз сизни оламларга фақат раҳмат қилиб юбордик» (Анбиё сураси, 107-оят).

Бу оят у зотнинг бутун инсоният, жонзот ва бутун оламлар учун беқиёс раҳмат ва шафқат манбаи эканликларини кўрсатади. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётлари, одатлари ва барча ишлари одамларни Аллоҳга яқинлаштириш, уларнинг қалбини меҳр-шафқат билан тўлдириш, душманини ҳам кечириш ва заифларга марҳамат кўрсатиш билан ўтди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларига катта меҳр ва раҳм кўрсатар эдилар. Уларга оғир ишлар юкламас, имкониятидан ташқари топшириқ бермас эдилар. Бир куни саҳобалардан бири жуда чарчаб кетганини айтиб:

— Ё Расулаллоҳ, юкни енгиллаштирсангиз, — деганида, у зот: «Албатта, Аллоҳ сизни енгиллик билан юборди. Қийинчилик орқасидан осонлик келади» — деб тасалли бердилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам саҳобаларга ҳамиша самимий табассум билан қарайдилар. Уларнинг қалбига хавотир тушса, осойишталик тасалли бериб қўяр эдилар. Ҳатто жанг майдонларида ҳам саҳобаларнинг руҳиятини кўтариш учун:

«Албатта, жаннат Аллоҳнинг дўстларини кутмоқда» — деб руҳлантириб қўяр эдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам аёлларга нисбатан ҳам беқиёс раҳм-шафқат соҳиби эдилар. У зот:

«Аёллар ҳақида Аллоҳдан қўрқинглар. Чунки улар сизлар қўлингизда омонатдирлар» — деб кўп  васият қилдилар.

Аёлларни асраб-авайлаш, уларнинг ҳақ-ҳуқуқларига риоя қилиш, уй ишларида ёрдам бериш — у зотнинг одатларидан эди. Бир куни саҳобалар:

— Ё Расулаллоҳ, сиз ҳам уй ишларида ёрдам берасизми? — деб сўрашди.

У зот:

«Албатта, мен ҳам оиламга хизмат қиламан. Ким аёлига яхшилик қилса, у энг яхшиларидандир» — деб жавоб бердилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам болаларни жуда яхши кўрар эдилар. Ҳасан ва Ҳусайн розияллоҳу анҳумани оғизларидан ўпиб, елкаларига чиқариб эркалар эдилар. Бир саҳобий:

— Менинг ўнта фарзандим бор, бирортасини ўпмаганман, — деганида, у зот қаттиқ норозилик билдириб: «Раҳм қилмаганга раҳм қилинмас» — дедилар (Имом Бухорий ривояти).

Болаларнинг ҳақларига риоя қилиш, уларга меҳр кўрсатиш — у зотнинг ҳаётларида муҳим ўрин тутар эди. Чунки болага қилинган меҳр бутун жамиятга тарқалади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг раҳм-шафқатлари фақат оила ва саҳобаларига эмас, ҳатто душманларига ҳам қаратилган эди. Маккада 13 йил давомида у зотга ва саҳобаларга турли қийинчиликлар ва азоблар берилди: ҳақорат, тажовуз, уруш ва қийнашлар. Аммо у зот ҳеч қачон шахсий нафси учун душманларига қасд олмадилар.

Макка фатҳи куни барча мушриклар ҳукм куни келди, деб ўйладилар. Улар йиллар давомида Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламга озор берган, саҳобаларини ўлдирган, уларни ватанидан чиқарган эдилар. Лекин у зот қулоқларга кириб қолган шу сўзни айтдилар: «Бугун сизларга ҳеч қандай маломат йўқ. Аллоҳ сизларни ҳам кечирсин. Боринглар, сизлар озодсизлар!»

Бу воқеа тарихда мислсиз раҳм-шафқат намунаси бўлиб қолди. Агар у зот истаганларида, бутун душманларига жазо бериши мумкин эди. Лекин у зотнинг қалбида нафрат эмас, фақат раҳм шафқат бор эди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг раҳмлари фақат одамларга эмас, балки ҳайвонларга ҳам қаратилган эди. У зот ҳайвонларни ҳақорат қилишни, ур-ишлашни ёки уларга озор етказишни қаттиқ ман қилдилар.

У зот дедилар:

«Бир аёл мушукни оч қолдириб ўлдиргани учун дўзахга кирди. Бир киши эса чанқаган итга сув берди ва шу амали учун жаннатга кирди» (Имом Бухорий ва Муслим ривояти).

Саҳобаларнинг ривоят қилишича, у зот ҳатто ҳайвонларнинг ортиқча юк кўтаришидан ташвишланиб, эгаларини огоҳлантирар эдилар. Бир нарсага ҳайвонни уриб, азоблашни «залолат» деб атадилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг энг буюк раҳмлари — бутун умматларига бўлган раҳмларидир. У зотнинг бутун ҳаёти умматни дуо қилиш, уларнинг гуноҳларига истиғфор айтиш ва уларни Аллоҳнинг раҳматига етказиш билан ўтди.

Бир куни саҳобалар у зотнинг кечаси узоқ дуо қилиб, йиғлаганларига гувоҳ бўлишди. Сабабини сўрашганда, у зот дедилар:

«Умматим учун Аллоҳдан кечирим сўраяпман. Қиёмат куни уларнинг оғирлигини енгил қилишини илтижо қилаяпман».

Ҳатто Аллоҳ таоло «Инна  аътайнака» (Кавсар) сурасида у зотга Кавсарни берганида, Расулуллоҳ ﷺ бу неъматни ўзлари учун эмас, умматлари учун орзу қилдилар.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳаётларидан кўрамизки, раҳм-шафқат инсон ҳаётининг асосий қоидаси ҳисобланади. Агар жамият раҳмсизликка тўлиб кетса, у ерда адоват, жиноят ва беқарорлик авж олади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам дедилар: «Раҳмлиларга Раҳмон раҳм қилади. Ер юзида раҳм қилганларга, осмондаги Зот ҳам раҳм қилади» (Термизий ривояти).

Бу ҳадисдан маълум бўладики, инсоннинг одамларга, ҳайвонларга ва ҳатто табиатга бўлган раҳми — Аллоҳнинг раҳматини жалб қилади.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам фақат саҳобаларга эмас, балки кўчадаги оддий одамларга ҳам меҳр кўрсатар эдилар. Бир куни бир қўплон (жоҳил одам) келиб, у зотни йўқ жойдан ҳақорат қилди. Саҳобалар уни уришмоқчи бўлишди, лекин Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам уларни тўхтатиб, мулойимлик билан:

«Қўйинглар, у билмасдан қиляпти» — дедилар.

У зотнинг бу нарсаси одамларнинг қалбига чуқур таъсир қилар, ҳатто душман ҳам у зотнинг меҳрларига мафтун бўлиб, иймонга киришга сабабчи бўларди.

Мусибатга дучор бўлганларга раҳмлари

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг раҳмлари мусибатга дучор бўлганларга ҳам қаратилган эди. Кимдир фарзандини йўқотса, у зот унга:

«Аллоҳ таоло сабр қилган кишига жаннатда ҳеч бир нарса билан тенглаштириб бўлмайдиган даража беради» — деб тасалли бердилар.

Бир саҳобанинг боласи вафот этганда, у жуда қайғуга ботди. Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унинг ҳолига раҳм қилиб, тасалли бердилар ва:

«Аллоҳ сенинг болангни жаннат эшигида сенга шафоатчи қилиб қўяди» — дедилар.

Ибратли ҳикоя

Бир куни саҳобалардан бири Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг олдиларига келиб:

— Ё Расулаллоҳ, менинг қўшним жуда ғазабнок ва ёмон муомала қилади. У менга кўп озор беради, — деди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васаллам унга: «Сен унга яхши муомала қил. Аллоҳ сенинг яхши ахлоқинг сабабли унинг қалбини ўзгартиради» — деб маслаҳат бердилар.

Шу маслаҳат туфайли у қўшни кейинчалик иймонга келди.

Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи васалламнинг раҳмлари ҳар бир мусулмон учун улкан ибратдир. Ҳар бир одам ўз ҳаётида меҳр ва раҳмни асос қилиб олса, жамият тинч ва обод бўлади.

Аллоҳ таоло: «Раҳм-шафқат билан ҳаракат қилганларни Аллоҳ яхши кўради» — деб марҳамат қилади.

Манбалар асосида тайёрланди

Раҳматуллоҳ Мирсайдуллаев,
Наманган шаҳар "Мулла Исмоил"жоме 
масжиди имом ноиби