Бизнинг ханафий мазҳабида қиём, рукуъ ва сажда қилиш хукми намознинг фарзи ва рукни хисобланади. Бу амалларни бажаришда эътидол яъни мўътадил холатда бажариш вожиб амалдир. Шунинг учун намозхон бу амалларни эътибор билан бажариши лозимдир. Буларни тарк қилиш билан намоз бузилади.
Муқаддас Ислом динимиздаги барча ибодатлар Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи ва салламдан ўрганилган ва андоза олинган. У зотнинг ўзлари бу борада умматни эргашишга чақирганлар. Хусусан, намоз ибодати борасида Набий алайҳиссалом: “Мени қандай намоз ўқиётганимни кўрганингиздек намоз ўқинг”, деб айтганлар. Ҳанафий мазҳабига кўра намознинг суннатларидан бири – қиёмда икки оёқ орасининг тўрт бармоқ энича очиқ бўлишидир. Беморлик ёки семизлик сабабли киши оёқлари орасини тўрт бармоқ миқдорида тутишга қийналса, ўзига қулай тарзда туриши мумкин. Мана шу ҳукмга бугунги кунга қадар амал қилиб келинган.
Намозда оёқлар ҳолати ҳақида биргина ҳадис келган. Мазкур ҳадис “Саҳиҳул Бухорий”да келган бўлиб, қуйида унинг маъноси билан танишамиз. Анас ибн Молик розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади: «Набий соллаллоҳу алайҳи ва саллам: “Сафларингизни тўғриланг. Зеро, мен сизларни ортимдан кўраман”, дедилар”. (Анас розийаллоҳу анҳу айтади) Бири шеригининг елкасига елкасини, оёғига оёғини текказиб турар эди”» (Имом Бухорий ривояти). “Саҳиҳул Бухорий” нинг энг машҳур ва мўътабар шарҳи “Фатҳул Борий” асарида Ҳофиз ибн Ҳажар Асқалоний раҳматуллоҳи алайҳ айтадилар:
“Бундан сафларни тўғрилаш ва бўшлиқни тўлдиришда муболаға назарда тутилган”.
“Сунан ат-Термизий”га битган шарҳи “Ал арфуш-шазий”да ҳам Кашмирий раҳматуллоҳи алайҳ бу ҳақида сўз юритиб, жумладан, шундай деган: “Тўпиқни тўпиққа ёпиштириш ҳақидаги “Саҳиҳул Бухорий”да келган ривоятга келсак, уни баъзилар ҳақиқат деб ўйлайди. Ваҳоланки, у ровийнинг муболағасидир. Аслида бу борада бирор ўлчов йўқдир. Энг муносиби хушуъга яқин бўладиган кўринишдир”.
Тўрт мазҳабнинг фиқҳий қарашларига кўра, намозда қиёмда турганда икки оёқ ораси катта очилган бўлмаслиги, ғайритабиий кўринмаслиги даркор. Шунинг учун ҳам, намозда икки оёқни кериб, кенг очиб туриш ҳолати намоз борасидаги кўрсатмаларга тўғри келмагани боис эриш туюлади. Айниқса, оёқлари орасини кенг очиб турадиган кишиларнинг рукулари ва қаъдалари ҳам ғайриоддий кўринади.
Рукудан аввал ва рукудан кейин қўл кўтариш масаласи. Ҳанафий ва Моликий мазҳаб уламолари намозда рукудан аввал ва рукудан кейин ёки иккинчи ракатнинг қиёмига турганда қўл кўтарилмаслигини айтадилар (буни рафъул-ядайн масаласи ҳам дейилади). Бу сўзларига қуйидаги ҳадисни далил қиладилар. Жобир ибн Самура розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинади:
«Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва саллам бизнинг олдимизга чиқиб: “Нимага сизларнинг икки қўлларингизни қайсар отнинг думига ўхшаб кўтараётганингизни кўряпман?! Намозда сокин туринглар” дедилар» (Имом Муслим ривояти).
Термизий ривоят қилади: «Осим ибн Кулайб отасидан, у Алқамадан ривоят қилади: “Абдуллоҳ ибн Масъуд розийаллоҳу анҳу айтади: “Сизларга Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламнинг намозларини ўқиб берайми?” деб намоз ўқиди. Икки қўлини биринчи мартада кўтаргандан бошқа кўтармади”».
Биз ҳанафийлар такбири таҳримадан бошқа ўринлардаги қўл кўтаришни насх (ҳукми бекор) бўлган деб айтамиз. Маълумки, агар иккита суннат бир-бирига қарама-қарши келиб қолса, бу борада саҳобаларнинг сўзлари ва амаллари устун қўйилади. Агар уларнинг сўзлари ва амаллари ихтилофли бўлса, қиёс устун қўйилади. Бу масалада қиёс қўлни кўтармасликни тақозо қилади. Чунки намозда аъзолар сокин ва хушуъли бўлиши керак. Аллоҳ таоло Мўъминун сурасида шундай марҳамат қилади:
“Мўминлар нажот топдилар, улар намозларида хушуъ қилган зотлардир”.
Демак, ҳукми суннат бўлган масалада ихтилоф чиқармаслик керак. Бундай ихтилоф чиқариш ҳаром бўлиб, кишининг гуноҳкор бўлишига сабаб бўлади. Бунинг устига, рафъул ядайн қилмасдан ўқиш ҳақида ҳам ҳадислар, саҳоба ва тобеинларнинг саҳиҳ сўзлари бор. Уларга амал қилиш ҳам айни суннатга амал қилишдир.
Ҳанафий мазҳабида саждага бориш ва ундан туриш кайфияти.
Воил ибн Ҳужр розийаллоҳу анҳудан ривоят қилинган ҳадисда: “Мен Расулуллоҳ соллаллоҳу алайҳи ва салламни сажда қилганларида қўлларидан аввал тиззаларини ерга қўйганларини ва саждадан қайтаётганларида тиззаларидан аввал қўлларини ердан кўтарганларини кўрдим”, дейлади (Имом Абу Довуд ва Имом Термизий ривояти).
Бу борада бир қанча ҳадислар мавжуд. Моликий мазҳабидан ташқари барча мазҳаб олимлари ушбу ҳадисларни дақиқ ўрганиб, “сажда қилишда, аввало, ерга яқин аъзолар ерга қўйилади ва саждадан туришда эса ердан узоқ бўлган аъзолар ердан кўтарилади” деган фикрга иттифоқ бўлганлар.
Мусулмон одам намозни ўғриси бўлмаслиги лозим. Акс ҳолда намози бузилиши ёки макруҳ ҳолатда адо этилиши мумкин.
Аллоҳ таоло умид билан ўқиётган намозларимизни мукаммал ҳолатда адо этишимизни насиб этсин.
Манбалар асосида тайёрланди
Ибодуллоҳ Усмонов,
Косонсой туман “Эшонбобо” жоме
масжиди имом ноиби
