Аллоҳ таъоло ғайридинларга нисбатан яхшилик қилишни ва адолат қилишни буюради:"Аллоҳ дин тўғрисида сизлар билан урушмаган ва сизларни ўз диёрларингиздан ҳайдаб чиқармаган кимсалардан, уларга яхшилик қилишларингиздан ва уларга адолатли бўлишингиздан қайтармас. Албатта Аллоҳ адолат қилгувчиларни севади”.
Бу ерда гап диний бағрикенглик ва адолат тўғрисидагина эмас, балки ҳар бир мусулмонга лозим ахлоқий қоидаларга асосан яхшилик қилиш тўғрисида боряпти. "Яхшилик" (бирр) араб тилида кенг маънони билдиради: Пайғамбар алайҳиссалом бу сўзни, ота-онага яхшилик қилишда ишлатдилар. Демак, Исломда ота-онага нисбатан яхшилик қилганидек, ғайридинларга нисбатан ҳам яхши муомала бўлиш буюрилади.
Ғайридинлар томонидан зулм бўлса, мусулмонларни диний эркинлик хуқуқларидан маҳрум қилишга ҳаракат қилинса, мусулмон унга қарши ҳаракат қилиши мумкин. Фақат бу қарши ҳаракат динини, ҳаётини, эркини, обрўсини, мулкини ҳимоя қилишга зарур миқдорда бўлиши лозим.
Афсуски бугунги кунда мусулмонлар томонида ҳам, мусулмонларга қарши томонда ҳам ҳаддан ошувчилар бор. Улар мусулмонлар бошқа дин аҳлларига нисбатан душманлик ва ёмон кўриш ҳолатида бўлишлари шарт эканлигини ушбу оятлар билан асосламоқчи бўладилар:
"Эй имон келтирганлар ўзингиздан бошқадан (яъни ғайридинларни) сирдош тутманглар. Улар сизга ёмонлик қилишини қўймас, машаққатда қолишингизни ҳоҳлар. Душманликлари оғизларидаги (сўзлари) дан билиниб турибди. Дилларида махфий тургани яна ҳам каттароқ...Ҳой сизлар! Уларни яхши кўрасизлар-у, улар сизларни яхши кўрмаслар" (Оли Имрон-118-119).
Қуръонда қандай дўстликни ман қилиш ҳақида гапириляпти? Жавоб жуда оддий: арабча вали сўзи кўплиги авлиё шундай дўстни билдирадики, у маслаҳат беради - катта ака сифатида ўзининг орқасидан етаклайдиган ва эргашиш учун намуна бўла оладиган инсондир. Диний маънода эса ҳурматли билимдон ва софдил одамга айтилади.
Мусулмонлар ичида ҳам “сирдош дўст тутманглар” чақириғини “ёмон кўринглар” деб Қуръонда йўқ маънода шарҳлайдиганлар ҳам бор. Бу оятларни “насронийлар ва яҳудийларни ҳамда ўзга дин вакилларини ёмон кўриш ва душман тутиш лозим” деб тафсир қилиш, Қуръони каримнинг бошқа оятларига ва Пайғамбар сав Суннатларига қарши чиқиш бўлади.
Қуръонда зиддият йўқ, умумий маъно билдирувчи матндан алоҳида оятларни юлиб, шу мавзудаги бошқа оятларни инкор қилиб, нотўғри тафсир қиладиган одамларнинг миясида қарама-қаршиликлар бор. Аллоҳ таъоло насронийлар тўғрисида гапирган бошқа бир оятда: “Имон келтирганларга (нисбатан) дўстликда яқинроғи, “биз насронийлармиз”, деганлар эканини (ҳам) кўрасиз. Бунинг сабаби (насронийлар) ичида руҳоний ва роҳибларнинг борлиги ва уларни кибрга берилмаслигидир” (Моида сураси, 82-оят).
Қуръон мусулмонларга "Китоб аҳллари" билан яқиндан алоқа қилишларига рухсат қилади: "Шунингдек, Аҳли Китобларнинг таоми сизлар учун ҳалол, таомингиз улар учун ҳалолдир... муъмина аёлларнинг иффатлилари ва сиздан олдин Китоб берилганларнинг иффатли аёллари ҳам ҳалолдир" (Моида сураси,5-оят).
Юқоридаги оят билан бу оятларнинг ўзаро мувофиқлаштириб тушуниш калити қуйидаги оятдир: "Эй имон келтирганлар! Сизлардан олдин китоб берилганлардан динингизни мазах ва ўйин қилиб олган ҳамда кофирлар билан дўст тутинмангиз" (Моида сураси, 57-оят). Бу оят ким мунофиқона ўзини дўст кўрсатиб, ҳақиқатда яширин душманлик қилса, дўстона алоқадан орқадан пичоқ уриш учун фойдаланмоқчи бўлса, улар билан яқин дўст бўлмасликни англатмоқда. Демак, Аллоҳ таъоло барча "аҳли китоблар"ни қораламайди, барчалари билан дўстона алоқа ўрнатишни ман қилмайди. Фақат Худонинг ҳукмларига амал қилмай Исломни таҳқирлаётганлар билан дўст тутинмасликка буюрди.
"(Эй мўъминлар!) Сизлар аҳли китоблар билан фақат яхши услубда мужодала қилингиз, илло уларнинг орасида зулм (тажовуз) қилганларбундан мустаснодир. Шунингдек айтингиз: "Бизлар ўзимизга нозил қилинган (Қуръонга) ҳам сизларга нозил килинган (Таврот ва Инжил)га ҳам имон келтирганмиз, бизларнинг илоҳимиз ва сизларнинг илоҳингиз бирдир ва бизлар Унгагина (имон эътиқод билан) бўйин сунувчимиз". (Анкабут сураси,46-оят)
Пайғамбар сав олдиларидан тобутни кўтариб ўтишди, Пайғамбар сав ўрниларидан турдилар, шунда кимдир: Эй Аллоҳнинг расули яҳудийни олиб кетяптиларку"- деди. Пайғамбар сав унга: У одам эмасми?"- дедилар.
Қуръонда яҳудий ва насронийларга алоҳида муносабат билдириб, уларни "аҳл-ул-Китоб" яъни "Китоб аҳллари (китоб нозил қилинганлар) деб аталади, бу эса улар ҳам аввалда ягона яккахудолик пайғамбарлари динига тааллуқли эканликларини билдиради. Китоб аҳлларига Ислом оламида яшайдими ёки ундан ташқарида яшайдими, дўстона муомала қилиш лозим бўлади.
Ислом ана шундай бағрикенглик динидир.
Муҳаммад алайҳиссалом айтдилар: “Албатта кимки зиммийга озор берса, ёки унинг ҳаққига зулм қилса, ёки унинг зиммасига тоқати етмайдиган нарсани юкласа, ёки ундан бирор нарсасини тортиб олса қиёмат кунида мен унга даъвогар бўламан"- дедилар
Албатта Қуръонни Худонинг Ваҳийси санайдиган мусулмон, уни инкор қиладиган ёки билмайдиганларни маслаҳатига юрмайди. Қуръонда ана шундай эргашиш, бошқа дин вакилларининг маслаҳатларига қулоқ солиш ва эргашиш ман қилинади. Турмуш соҳасидаги дўстлик яхши қўшничилик алоқалари жамоат ва давлат ишларида иттифоқликни Аллоҳ ман қилмайди аксинча, кўп оят ва ҳадисларда кўрсатилганидек унга чақирилади.
Манбалар асосида тайёрланди
Адхамжон Абдураҳмонов,
Поп тумани “Кичик Хўжаобод” жоме
масжиди имом ноиби.
