Жаҳолат (билимсизлик) инсоният тарихида энг катта муаммолардан бири бўлиб, унинг оқибатлари зулмат, адолатсизлик ва тараққиётдан орқага кетишга сабаб бўлган. Ислом дини эса илмни жаҳолатга қарши энг кучли қурол деб билади. Бугунги замонавий дунёда илм-фан, технология ва маънавият бирлашган ҳолда инсониятни эзгуликка етакламоқда.
Аллоҳ таоло Қуръони Каримда илмнинг аҳамиятини қуйидагича баён қилади: “Ўқи, сени яратган Роббинг номи билан!” (Ал-Алақ, 1-оят)
Бу оятдан англашиладики, Ислом дини инсонни илм ва маърифатга чорлайди, чунки ҳақиқий тараққиёт ва эзгулик фақат илм орқали юзага келади.
Ислом дини илм олишни инсон ҳаётидаги энг асосий бурчлардан бири сифатида белгилаган. Пайғамбаримиз Муҳаммад (соллаллоҳу алайҳи васаллам) шундай марҳамат қиладилар: "Илм талаб қилиш ҳар бир мусулмон учун фарздир." (Ибн Можа, 224; Байҳақий, "Шуабул иймон")
Бундан англашиладики, илм олиш нафақат уламолар ёки давлат арбоблари учун, балки ҳар бир мусулмон учун бурч ҳисобланади.
Қуръони Каримда илм эгаларига алоҳида мартаба берилган: "...Аллоҳ сизлардан иймон келтирган ва илм ато қилинган зотларнинг даражаларини юксалтирур..." (Мужодала сураси, 11-оят)
Имом Абу Ҳанифа, Имом Бухорий, Ибн Сино, ал-Хоразмий, ал-Беруний каби мутафаккирлар айнан илм орқали Ислом цивилизациясини юксак поғоналарга олиб чиқишган.
Ҳозирги даврда жаҳолат фақат саводсизлик ёки ўқиш-ёзишни билмаслик билан чекланиб қолмайди. Билимсизликнинг бир нечта турлари бор:
Диний билимсизлик - Ислом илмни тарғиб этса-да, баъзи кишилар ўз билмаган нарсалари ҳақида гапиришади. Бу эса нотўғри эътиқодлар ва бидъатларнинг пайдо бўлишига олиб келади. Аллоҳ таоло бу ҳақда шундай огоҳлантиради: "...Сизларда илм йўқ нарса ортидан эргашманг..." (Исро сураси, 36-оят)
Илм-фан ва технологияни рад этиш - Ислом ҳеч қачон илм-фанга қарши бўлмаган. Аксинча, инсон табиатни ўрганиши, фан-тадқиқотлар олиб бориши ва жамият ривожига ҳисса қўшиши керак. Қуръонда шундай дейилади: "...Сизлар фикр юритмайсизми?" (Бақара сураси, 44-оят)
Бу оятдан англашиладики, мусулмонлар ҳар доим фикр юритиб, янги кашфиётлар қилишга интилишлари керак.
Ғаразли маълумотларга ишониш - Ҳозирги кунда интернет ва ижтимоий тармоқлар орқали нотўғри маълумотлар тарқалмоқда. Жамият илмсизлик сабабли уларга ишониб қолиши мумкин. Аллоҳ таоло шундай дейди: "...Агар сизга бирор фосиқ хабар келтирса, уни аниқлаб кўринг..." (Ҳужурот сураси, 6-оят)
Бугунги кунда илм орқали ҳақиқатни аниқлаш ва ёлғондан ҳимояланиш муҳим вазифалардан бири ҳисобланади.
Ислом динининг энг юксак даврлари илм-фан тараққиёт қилган пайтларга тўғри келади. Аббосийлар халифалиги даврида "Байтул Ҳикма" (Донишмандлар уйи) ташкил этилган бўлиб, бу ерда қуйидаги олимлар фаолият юритган:
Ибн Сино – Тиб ва фалсафада улкан кашфиётлар қилган.
Ал-Хоразмий – Алгебранинг асосчиси ва ҳисоблаш тизимларини яратган.
Ал-Фарғоний – Астрономия ва география соҳаларидаги кашфиётлари билан машҳур.
Ал-Беруний – Ернинг айланиши ва унинг шакли ҳақида илмий қарашларни баён қилган.
Бугунги кунда мусулмонлар илм орқали Ислом цивилизациясини янада юксалтиришлари зарур.
Хулоса қилиб айтканда Ислом дини ҳар доим жаҳолатга қарши курашиб келган ва илмни инсоннинг энг катта қуроли сифатида таъкидлаган. Бугунги кунда мусулмонлар илм орқали жаҳолатдан халос бўлиб, тараққиётга эришишлари лозим. Қуръони Каримда Аллоҳ таоло шундай марҳамат қилади: "Билимлилар билан билимсизлар тенг бўлурми?" (Зумар сураси, 9-оят)
Шундай экан, ҳақиқий мусулмон жаҳолатдан қочиб, илм орқали юксалиши керак. Чунки Ислом ва илм ажралмас тушунчалар бўлиб, жаҳолатдан қутулишнинг ягона йўли ҳам илм олишдир.
Янги Наманган тумани “Саид Собитхон” жоме
масжиди имом-хатиби Абдулҳаким Сўфиев
