Til, insoniyat tarixida faqat muloqot vositasi emas, balki madaniyat, din, urf-odat va qadriyatlarni uzluksiz ravishda avlodlarga yetkazish vositasi hamdir. O'zbek tili mamlakatimizning ko'p asrlik tarixiy va madaniy merosini saqlash va rivojlantirishga xizmat qilgan. Shu bilan birga, til islom dini ta'limotlari va qadriyatlarini ham yetkazuvchi vositadir. Quyida O'zbek tilining davlat tili maqomiga ega bo'lgan kun munosabati bilan uning diniy va ma'rifiy jihatlarini chuqurroq yoritamiz.
Til – Allohning inoyati va insoniyat uchun eng ulug‘ ne’mat .
Islom ta’limotiga ko‘ra, Alloh taolo insonni boshqa mavjudotlardan farqli tarzda til orqali ajratib qo‘ygan. Alloh taolo O‘z kalomini, ya’ni Qur’onni insoniyatga nozil qilganida, uni arab tilida nozil qildi, chunki har bir xalqni ularning o‘z tili bilan tanitadi. Qur'oni karimda aytilgan:
Biz har bir payg'ambarni (xukmlarimizni) bayon qilib berish uchun o'z qavmining tili bilan (so'zlaydigan qilib) yubordik. (Ibrohim surasi, 4-oyat).
Bu oyatga ko‘ra, til millatning dinni tushunishi va unga amal qilishida asosiy vosita ekanini ko‘rishimiz mumkin. Alloh taolo har bir qavmga o‘z tilida kalom yuborishi orqali ularni qadrli qilgan va ularning tilini rivojlantirgan. O'zbek tili ham bu borada xalqimizning diniy tushunchalarini shakllantirishda va islomiy merosni asrashda muhim o‘rin tutadi.
O‘rta asrlarda, islomiy ilm-fan va madaniyat gullagan davrlarda, o‘zbek olimlari islom ta’limotiga hissa qo‘shgan buyuk asarlar yaratganlar. Bu asarlar nafaqat arab tilida, balki turkiy tillarda, jumladan, o‘zbek tilida ham yozilgan. O‘zbek olimlari tomonidan yozilgan asarlar diniy ma’rifatning tarqalishiga va xalq orasida diniy bilimlarning keng yoyilishiga katta hissa qo‘shgan.
Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Imom Moturidiy singari allomalarimizning islom madaniyati va ilm-fan rivojiga qo‘shgan hissasi ulkan. Ularning asarlari ko‘p yillar davomida xalqimiz tomonidan o‘qilib, ma’naviy hayotning ajralmas qismiga aylangan. Ayniqsa, "Sahihi Buxoriy", "Jome' as-Sahih" kabi asarlar diniy bilimlar asosini tashkil qilgan. Ushbu ilmiy meroslar xalqimizga o‘zbek tilida ham yetkazilib, o‘z ona tilimizda ilm olish imkonini yaratgan.
O‘zbek tilida yozilgan asarlar islom madaniyati va ahloq-odob, e'tiqod va ta'limni shakllantirishda katta ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu asarlar milliy tilda yozilganligi sababli xalqimizning diniy bilimlari va qadriyatlari xalq orasida keng tarqaldi va ulkan ma'naviy asos yaratdi.
Islom ta'limotida ilm olishning farz ekani hammaga ma'lum. Har bir musulmon o‘z hayoti davomida ilm olishga va uni amaliyotda qo‘llashga buyurilgan. Bunda tilning o‘rni beqiyos, chunki ilm birinchi navbatda til orqali tarqaladi va tushuniladi.
Islom dini ilmni faqat diniy masalalarda emas, balki hayotning har bir sohasida talab qiladi. Shuning uchun, o‘zbek tilini ilm-fan tili sifatida rivojlantirish, unda yangi ilmiy asarlar yaratish, turli sohalardagi bilimlarni milliy tilimizda keng ommaga yetkazish dinimizga muvofiq ish hisoblanadi.
O‘zbek tilining davlat tili sifatidagi maqomi xalqimizning ma’naviy hayotida ham katta ahamiyat kasb etadi. Tilimiz orqali biz diniy qadriyatlarimizni, axloqiy me’yorlarimizni va islomiy ta’limotlarni saqlab kelmoqdamiz.
Tilning muhim jihati shundaki, u orqali Allohning kalomi, payg‘ambarimiz Muhammad sollollohu alayhi vasallamning sunnatlari, islomiy ta'limotlar va axloq-odob ko‘nikmalari millatimizga yetkaziladi.
O‘zbek tilida Qur'onni tushunish va o‘qish imkoniyatiga ega bo‘lgan musulmonlar Qur’onning chuqur ma'nosini anglashga, Allohning kalomini o‘z hayotlariga tatbiq etishga imkon topadilar. Ayniqsa, Qur'on oyatlarining o‘zbek tiliga tarjimasi, hadislarning milliy tilimizda talqini xalqimizning islomiy tushunchalarini yanada boyitadi.
Til nafaqat milliy o‘zlikni ifodalaydi, balki dinning, ayniqsa, islom dini ta'limotlarining ham asosiy vositasi hisoblanadi. O‘z ona tilimizni hurmat qilish va uni rivojlantirish milliy va diniy burchimizdir. Alloh taolo har bir millatni uning o‘z tili bilan sharaflaydi. Shu sababli, bizning burchimiz – o‘zbek tilini saqlash, boyitish va kelajak avlodlarga yetkazish.
Shuningdek, til orqali jamiyatdagi diniy va axloqiy qadriyatlar uzatiladi. Dinning har bir talabi, har bir qoidasini o‘z ona tilida tushunish va undan amaliy hayotda foydalanish milliy madaniyatimizning ajralmas qismidir. O‘z ona tilimizda islom dini talablari, shariat qoidalari va ahloq-odobning talqin qilinishi xalqimiz orasida dinning yanada mustahkamlanishiga olib keladi.
21-oktabr – O‘zbek tiliga davlat tili maqomi berilgan kun, bu nafaqat milliy o‘zlikni ifodalovchi sana, balki diniy qadriyatlarimizni asrash va rivojlantirishdagi muhim ahamiyatli kun hisoblanadi. O‘zbek tilining diniy va ma’rifiy jihatlari chuqur ildizlarga ega bo‘lib, millatimizning diniy hayotini rivojlantirishda beqiyos o‘rin tutadi. Shuning uchun, o‘zbek tilining rivojlanishi – bu nafaqat milliy, balki diniy merosni saqlash va kelajak avlodlarga yetkazish yo‘lidagi muhim qadamdir.
Mubashshir Maxkamov,
Namangan shahar “Baxouddin Naqshbandiy” jome
masjidi imom-noibi