“Саховат” сўзи асли арабча сўз бўлиб, бизнинг тилимизда бир нарсанинг ғоятда кенглигини билдиради. Уламолар “саховатни ҳожат тушганда керакли нарсани, бировнинг сўровисиз, кераклигича бериш” деганлар.
Аллоҳ таола Оли Имрон сурасининг 92 оятида:“Суйган нарсаларингиздан эҳсон қилмагунингизча сира яхшилик(жаннатга)га ета олмайсизлар. Ниманики эҳсон қилсангиз, албатта, Аллоҳ уни билгувчидир”, деган. Сахийлик энг яхши инсоний хулқлардандир. Пайғамбаримиз Муҳаммад алайҳиссалом яхшилик қилишда, сахийликда, инфоқ эҳсон қилишликда саховатлиларнинг саховатлиси эдилар. У зотдан бирор нарса сўралса, асло йўқ демас эдилар. Муборак Рамазон ойи раҳм-шафқат, меҳр мурувват ва саховат ишларини янада авж олдирадиган ойдир. Сахий ва олий ҳимматли, мурувватли ва меҳр шафқатли бўлиш улуғ инсоний фазилатдир. Бундай фазилатлар соҳиби бўлиш учун ҳар ким, ҳар куни эзгу, савоб ишларни қилмоғи керак. Аллоҳ таоло ато этган беҳисоб неъматларига шукрона қилиб туришлик зарур бўлади. Закот, садақа ва хайр-эҳсон эса берилган неъматларга инсоннинг шукрона қилиб бораётганлигига далолатдир. Бунинг эвазига Аллоҳ таоло эҳсон эгасининг молу давлатини янада зиёда қилишликни ва унга ажру савоблар ато зтилишликни ваъда қилади. Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васаллам шундай деганлар: “Бахил одам Аллоҳ таолодан ҳам, жаннатдан ҳам, одамлардан ҳам узоқ, лекин дўзахга яқиндир. Сахий одам аксинча, Аллоҳга ҳам, жаннатга ҳам, одамларга ҳам яқин, дўзахдан эса узоқдир”.
Имом Абуллайс ас-Самарқандий ўз оталаридан бошлаб то Ибни Аббосгача бўлган ровийлардан нақл этиб, Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васалламдан ривоят қиладиларки: “Он ҳазрат бир куни хонаи Каъба ёнидан ўтиб бораётсалар, зору тазарруъ ила дуо қилиб турган бир кишини кўрибдилар. У ўз дуосида: “Эй Парвардигоро, шу Каъбанг ҳурмати, мени мағфират қилгин!” дер эди. Шунда Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам унга қараб: “Эй банда, ўз ҳурматингни восита қилиб Аллоҳдан мағфират сўрайвер, чунки мўмин кишининг ҳурмати каъбанинг ҳурматидан ҳам улуғ туради”,- дедилар. Шунда у одам айтдики: “Ё Расулаллоҳ! Менда жуда катта гуноҳ бор. У ҳам бўлса, мендаги ўта бахиллик ва қизғончиқликдир. Молу давлатим жуда кўп. Лекин бирор киши шу давлатимдан бир нарса сўраб қолгудек бўлса, юзимдан гўё олов чиқиб кетгандек бўлади. Шу даражада бировга бир нарса беришга қизғонаман. Аллоҳдан мана шу гуноҳимни кечиришини сўраб турибман”,-деди. Шунда Расулуллоҳ саллоллоҳу алайҳи васаллам унга қараб айтдилар: “Эй фосиқ банда, мендан узоқлаш, то ўша оловинг мени ҳам куйдирмасин! Лекин билиб қўйки, минг йил рўза тутиб, намоз ўқисангу, хасис ҳолда дунёдан ўтсанг, Аллоҳ таоло сени бари бир оташи дўзахга гирифтор қилур. Чунки хасислик куфрдир. Куфрнинг жойи эса дўзах. Сахийлик имондандир. Имоннинг жойи эса жаннат”,- деб мархамат қилган эканлар. Пайғамбаримиз Муҳаммад саллоллоҳу алайҳи васаллам яхшилик қилишда, сахийликда, инфоқ-эхсон қилишда саховатлиларнинг саховатлиси эдилар. У зотдан бирор нарса сўралса, асло йўқ, демасдилар. Сахийлик нажот топишнинг йўлларидандир. Мажидиддин Хавофий шундай дейди: “Олимларнинг айтишларича, одамлар тўрт тоифадан иборат: уларнинг бирлари очкўзлардир, булар ўзлари еб, бошқага беришмайди. Иккинчилари ўтакетган зиқналар бўлиб, улар ўзлари ҳам ейишмайди ва бошқаларга ҳам беришмайди. Учинчи тоифа сахий кишилар бўлиб, улар ўзлари ҳам ейишади ва бошқага ҳам беришади. Тўртинчилари олийҳиммат кишилардир, улар ўзлари емай, бошқаларга беришади”. Яна шу киши: Сахийлик-инсоннинг саховат кўрсатиб, кейин бу ҳақда унутишидир”, деган. Хуллас, ҳазрати Али айтганларидек, “Бойлик эҳсон қилинса, иззат, беркитилса, хорлик келтиради”.
Сахийлик инсоннинг зийнати бўлган гўзал ахлоқлардан биридир. Саховатнинг катта кичиги бўлмайди. Ҳар ким имкони борича, қўлидан келганича саховат кўрсатаверса, Аллоҳ таолонинг кенг даргоҳидан кўп савобга етишаверар экан.
Маъсумхон Турғунов,
Наманган шаҳар “Шайх эшон” жоме
масжиди имом хатиби